Η συναισθηματική διατροφή αποτελεί σε μεγάλο βαθμό το λόγο που όλες οι δίαιτες δεν λειτουργούν. Δεν τρώμε για να ικανοποιήσουμε την φυσική μας ανάγκη για φαγητό αλλά για να νιώσουμε συναισθηματικά καλύτερα. Πολλοί από εμάς τρώμε από άγχος, από μοναξιά, από στεναχώρια, από θυμό, από πλήξη, από χαμηλή αυτοεκτίμηση, από φόβο, πολλές φορές από υποσυνείδητους λόγους όπως για παράδειγμα γεγονότα που μας στιγμάτισαν στην παιδική μας ηλικία.
Πολλοί από εμάς παλεύουμε με το βάρος μας, δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε μια υγιεινή διατροφή, έχουμε συχνά τύψεις όταν τρώμε πάνω από το φυσιολογικό και σκεφτόμαστε το φαγητό πολύ συχνά. Είναι η διέξοδος μας και βρίσκουμε μεγάλη παρηγοριά στο φαγητό. Μόνο η σκέψη ότι θα αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα χωρίς φαγητό μας φαίνεται αδιανόητο.
Φυσικά και το να τρώει κανείς είναι μια ευχάριστη εμπειρία, τι γίνεται όμως αν το φαγητό του διοικεί τη ζωή;
Αρχικά, θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας. Παρατηρήστε τον εαυτό σας καθημερινά, χωρίς να τον κρίνετε. Παρατηρείστε τις σκέψεις και τα συναισθήματα σας, τις καθημερινές σας συνήθειες, τα λόγια σας και τις αντιδράσεις σας. Ένα πρώτο βήμα είναι να αυτο-παρατηρηθείτε. Εάν παρατηρήσετε ότι "τρώτε τα συναισθήματα σας", είστε σε καλό δρόμο.
Ίσως να σας δημιουργηθεί μια έντονη επιθυμία να μάθετε το γιατί. Ίσως να θελήσετε να αντιμετωπίσετε τα συναισθήματα σας με πιο εποικοδομητικούς τρόπους. Ίσως να επιθυμήσετε να αποκτήσετε περισσότερο έλεγχο στη ζωή σας σε κάποιους τομείς και ίσως αποφασίσετε ότι χρειάζεστε βοήθεια και δεν είστε τόσο δυνατοί όσο πιστεύετε.
Το να τρώει κανείς περιστασιακά σε μια κοινωνική εκδήλωση ή για να γιορτάσει ένα γεγονός, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση κάτι το άσχημο. Το να τρώει όμως κανείς σαν αντίδραση σε κάθε του συναίσθημα, μπλέκεται σε ένα φαύλο κύκλο υπερφαγίας και το χειρότερο είναι ότι δεν θα ξεφύγει ποτέ από τους πραγματικούς λόγους που τον οδηγούν εκεί.
Θα φάει για να αντιμετωπίσει την πλήξη του ή το άγχος του και το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα καταλάβει καν την γεύση του φαγητού του καθώς θα σκέφτεται το πρόβλημα του. Το άγχος θα ξαναεμφανιστεί και ο άνθρωπος θα μείνει με τις παραπανίσιες θερμίδες, θα πάρει βάρος και δεν θα έχει λύσει τίποτα.
Ασχέτως με το πόσο αδύναμος μπορεί να αισθάνεται κανείς σε σχέση με τις διατροφικές του συνήθειες και τα συναισθήματα του, είναι εφικτό να δημιουργήσει θετικές αλλαγές.
Ο άνθρωπος μπορεί να βρει καλύτερους τρόπους να αντιμετωπίζει τα συναισθήματα του, να μάθει να τρώει συνειδητά αντί για υποσυνείδητα, να ανακτήσει τον έλεγχο του βάρους του και τελικά να απαλλαγεί από την συναισθηματική διατροφή.
Η διαφορά μεταξύ συναισθηματικής πείνας και φυσικής πείνας
Η συναισθηματική πείνα μπορεί να είναι πολύ δυνατή και είναι πολύ φυσιολογικό να την μπερδεύουμε με τη φυσική. Παρακάτω θα βρείτε στοιχεία που θα σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε τη διαφορά της συναισθηματικής με της φυσικής.
Η συναισθηματική πείνα έρχεται απότομα. Για παράδειγμα, νιώθουμε την ανάγκη να φάμε στιγμιαία, η επιθυμία για φαγητό είναι ακαταμάχητη και επείγουσα. Η φυσική πείνα, από την άλλη πλευρά, έρχεται πιο σταδιακά. Η ανάγκη για φαγητό δεν είναι τόσο απότομη και δεν μας κάνει να αισθανόμαστε ότι πρέπει να την ικανοποιήσουμε άμεσα, εκτός κι αν δεν έχουμε φάει για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η συναισθηματική πείνα μας κάνει να επιθυμούμε συγκεκριμένα φαγητά. Όταν πεινάμε πραγματικά και η επιθυμία για φαγητό είναι φυσική, όλα τα φαγητά μας ικανοποιούν, μέχρι και αυτά που δεν θα τρώγαμε διαφορετικά όπως για παράδειγμα λαχανικά. Η συναισθηματική πείνα μας κάνει να επιθυμούμε πρόχειρο φαγητό όπως πίτσα, μπέργκερ, γλυκά κλπ, για να νιώσουμε στιγμιαία ικανοποίηση. Αισθανόμαστε ότι χρειαζόμαστε τα συγκεκριμένα φαγητά και τίποτα άλλο δεν θα μας ικανοποιήσει.
Η συναισθηματική πείνα συνήθως μας οδηγεί στο να τρώμε υποσυνείδητα. Πριν καλά καλά το συνειδητοποιήσουμε μπορεί να φάμε για παράδειγμα μια σακούλα τσιπς ή ένα παγωτό χωρίς να το ευχαριστηθούμε. Όταν τρώμε για να ικανοποιήσουμε την πείνα μας, είμαστε πιο συνειδητοί σε σχέση με τις επιλογές μας, την ποιότητα και την ποσότητα του φαγητού.
Η συναισθηματική πείνα δεν ικανοποιείται ακόμα κι αν νιώθουμε χορτάτοι. Συνεχίζουμε να επιθυμούμε φαγητό και τρώμε συνέχεια στο σημείο που νιώθουμε φουσκωμένοι υπερβολικά. Η φυσική πείνα από την άλλη πλευρά μας αφήνει ικανοποιημένους χωρίς να νιώθουμε φουσκωμένοι.
Η συναισθηματική πείνα δεν εντοπίζεται στο στομάχι. Αντί για γουργούρισμα στο στομάχι και αίσθημα πείνας, η επιθυμία εκφράζεται με έντονες σκέψεις στο μυαλό σχετικά με συγκεκριμένες γεύσεις, μυρωδιές και υφές.
Η συναισθηματική πείνα οδηγεί πολύ συχνά σε τύψεις, ενοχές ή ντροπή. Όταν τρώμε για να ικανοποιήσουμε την φυσική μας πείνα, είναι σχεδόν αδύνατο να νιώσουμε τύψεις, ντροπή, και ενοχές γιατί πολύ απλά δίνουμε στο σώμα μας τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες που χρειάζεται. Αν αισθανόμαστε τύψεις, συνήθως συμβαίνει γιατί υποσυνείδητα γνωρίζουμε ότι δεν κάναμε κάτι καλό για το σώμα μας.
Πως να αναγνωρίσουμε το συναισθηματικό έναυσμα που μας οδηγεί στο φαγητό
Ποιες καταστάσεις, μέρη ή συναισθήματα μας οδηγούν στην παρηγοριά του φαγητού;
Στο μεγαλύτερο βαθμό, η συναισθηματική διατροφή σχετίζεται με δυσάρεστα συναισθήματα, αλλά μπορεί να προκαλείται και από θετικά συναισθήματα, όπως για παράδειγμα το να ανταμείβει κανείς τον εαυτό του όταν πετύχει κάποιο σκοπό, το να γιορτάζει κανείς μια επέτειο, το να βρίσκεται κανείς σε διακοπές ή σε μια χαρμόσυνη κοινωνική εκδήλωση κλπ.
Παραδείγματα για να αναγνωρίσουμε πότε τρώμε για συναισθηματικούς λόγους:
- Για να “πνίξουμε” συναισθήματα. Το να τρώμε πολλές φορές είναι ένας προσωρινός τρόπος να πνίξουμε δυσάρεστα συναισθήματα όπως θυμό, φόβο, λύπη, άγχος, μοναξιά, μνησικακία, ντροπή κλπ. Καθώς "τρώμε τα αρνητικά μας συναισθήματα", πιστεύουμε ότι θα νιώσουμε καλύτερα και δεν θα τα αισθανόμαστε.
- Πλήξη ή κενά συναισθήματα (το να μη βρίσκει κανείς νόημα στη ζωή του). Πολλές φορές τρώμε από πλήξη επειδή δεν έχουμε τίποτα καλύτερο να κάνουμε, ή γιατί θέλουμε να καλύψουμε την έλλειψη νοήματος στη ζωή μας. Αισθανόμαστε ανικανοποίητοι και το φαγητό αποτελεί τρόπο να απασχολούμε το στόμα και τον χρόνο μας. Έτσι στιγμιαία μας “γεμίζει” και μας αποπροσανατολίζει από το να συνειδητοποιήσουμε την δυσαρέσκεια μας από την ζωή μας και τους σκοπούς μας.
- Παιδικές συνήθειες. Ας θυμηθούμε τις παιδικές μας αναμνήσεις από το φαγητό. Μήπως οι γονείς μας μας επιβράβευαν όταν συμπεριφερόμασταν καλά με παγωτό, μας έβγαζαν για πίτσα όταν παίρναμε καλούς βαθμούς ή μας έδιναν γλυκά όταν ήμασταν στεναχωρημένοι; Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να μας ακολουθούν ακόμα και στην ενήλικη ζωή μας. Μήπως οι διατροφικές μας συνήθειες είναι συνδεδεμένες με νοσταλγία; Όπως για παράδειγμα το να ψήνει ο πατέρας μας στην εξοχή ή το να μαγειρεύει η μητέρα μας κουλουράκια και να τα τρώμε μαζί;
- Κοινωνικές επιρροές. Το να βρισκόμαστε μαζί με άλλους ανθρώπους για ένα γεύμα είναι ένας ωραίος τρόπος για να αποβάλλουμε το άγχος μας, αλλά μπορεί να μας οδηγήσει στην υπερφαγία. Είναι πολύ εύκολο να φάμε παραπάνω μόνο και μόνο επειδή υπάρχει πολύ φαγητό και επειδή τρώνε όλοι. Μπορεί επίσης να φάμε πολύ σε κοινωνικές συγκεντρώσεις από νευρικότητα ή ίσως επειδή η οικογένεια μας ή ο κύκλος των φίλων μας μας προτρέπει να φάμε πολύ. Έτσι συνήθως επηρεαζόμαστε από το πλήθος.
- Στρες. Έχετε ποτέ παρατηρήσει πως το άγχος μας κάνει να πεινάμε; Δεν είναι απλά στο μυαλό μας. Όταν το στρες είναι χρόνιο, όπως συνήθως συμβαίνει στην εποχή μας, το σώμα παράγει υψηλά επίπεδα της ορμόνης του στρες: την κορτιζόλη. Η κορτιζόλη με τη σειρά της προκαλεί επιθυμία για αλμυρά, γλυκά και τηγανητά φαγητά, φαγητά δηλαδή που μας δίνουν άμεση ενέργεια και ευχαρίστηση. Όσο περισσότερο άγχος έχουμε στη ζωή μας τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να καταφύγουμε στη συναισθηματική διατροφή.
- Συνήθεια. Πολλές φορές τρώμε από συνήθεια, γιατί απλά το φαγητό βρίσκεται εκεί. Στην συγκεκριμένη περίπτωση πάλι χάνουμε την αίσθηση της πραγματικής πείνας, και τρώμε εντελώς μηχανικά.
- Ψυχαναγκαστικές σκέψεις και αρνητική εικόνα εαυτού. Βλέπουμε ή σκεφτόμαστε ένα συγκεκριμένο φαγητό και αυτόματα σκεφτόμαστε ότι “πρέπει” να το φάμε. Δεν μπορούμε να του αντισταθούμε και αυτόματα στο μυαλό μας δεν υπάρχει επιλογή, αλλά μόνο ψυχαναγκαστικές σκέψεις. Επίσης, πολλές φορές επειδή έχουμε αρνητική εικόνα για το σώμα σας και γενικότερα χαμηλή αυτοεκτίμηση, “βυθιζόμαστε” στην παρηγοριά του φαγητού. Ένα απλό παράδειγμα είναι κάποιος που είναι υπέρβαρος και αποφασίζει να κάνει διατροφή αλλά καταφεύγει στο φαγητό και πάλι επειδή μπορεί να σκεφτεί ότι "δεν θα αδυνατίσει ποτέ", ότι "ήταν χόντρος όλη του ζωή", ότι "δεν έχει νόημα καν να προσπαθήσει", ότι "είναι αδύνατον για αυτόν" και πολλά άλλα. Πολλές φορές συνδέεται και η υπερηφάνεια που μπορεί να έχει κανείς και να πιστεύει ότι είναι τέλειος και καλύτερος από τους άλλους.
Άλλοι τρόποι για να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας
Αν δεν ανακαλύψουμε άλλους τρόπους να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας, που να μην συσχετίζονται με το φαγητό, δεν θα μπορέσουμε να αλλάξουμε τις διατροφικές μας συνήθειες για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Προκειμένου να απαλλαγούμε από τη συναισθηματική υπερφαγία, είναι αναγκαίο να βρούμε άλλους τρόπους να ικανοποιηθούμε συναισθηματικά. Το να καταλάβουμε τον φαύλο κύκλο της συναισθηματικής διατροφής και να τον παρατηρήσουμε, δεν είναι αρκετό από μόνο του, παρ’όλο που είναι ένα τεράστιο πρώτο βήμα. Είναι απαραίτητο να βρούμε εναλλακτικές για να διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας.
Εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης των συναισθημάτων μας
- Όταν νιώθουμε κατάθλιψη ή μοναξιά, μπορούμε να τηλεφωνήσουμε σε κάποιον που μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα, να παίξουμε με το κατοικίδιο μας, να δούμε φωτογραφίες από έναν αγαπημένο προορισμό, ή κάποια αγαπημένη ανάμνηση.
- Όταν νιώθουμε άγχος, μπορούμε να χορέψουμε με το αγαπημένο μας τραγούδι, να το συζητήσουμε με ένα κοντινό μας πρόσωπο ή να πάμε για περπάτημα.
- Αν αισθανόμαστε εξαντλημένοι, ας πιούμε λίγο τσάι ή ένα φυσικό χυμό, ας κάνουμε ένα χαλαρωτικό μπάνιο, ας ανάψουμε αρωματικά κεριά, ή ας τυλιχτούμε με μια κουβέρτα στον καναπέ.
- Όταν αισθανόμαστε πλήξη, ας διαβάσουμε ένα ωραίο βιβλίο, ας δούμε μια διασκεδαστική ταινία, ας παίξουμε ή ας ακούσουμε την αγαπημένη μας μουσική ή ας ασχοληθούμε με κάτι που μας ευχαριστεί.
- Θα αναφερθώ σε πολλούς τρόπους αντιμετώπισης των αρνητικών μας συναισθημάτων σε άλλο άρθρο. Από τεχνικές αυτο-βοήθειας μέχρι και απλές καθημερινές συνήθειες που μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητα μας και να μας βοηθήσουν ψυχολογικά και σωματικά.
